Ik was dit weekend bezig met mijn Proefkonijnen-project en zat een beetje te mijmeren, terwijl ik een konijnenkop op een getransformeerd lijf naaide. Van tevoren had ik niet gedacht dat mijn proefkonijn er zo uit zou zien als dit beest. Ik had gewoon nog geen duidelijk beeld. Ik bedacht dat in het kunstenaarsvak alles omgekeerd werkt.
In elk beroep waar dingen worden gemaakt, is van tevoren al duidelijk wat het eindresultaat is. Aan het eind van het werkproces is er een brood, een verkoopovereenkomst, een bol rode wol of een verhuisdoos geproduceerd.
Je kunt dan duidelijk bepalen of het resultaat gelukt is: kan de verhuisdoos bijvoorbeeld inderdaad de voorgeschreven 15 kg gewicht dragen? Is het brood gaar en niet te zout?
Maar in de kunst werkt dat niet zo. Een kunstenaar weet nooit precies wat hij maakt, tot hij het werkelijk heeft gemaakt. Tot die tijd is het onduidelijk hoe het kunstwerk eruit gaat zien. Kunstenaars zijn niet helderziend. En de kunstenaar moet ook maar zelf bepalen wanneer het kunstwerk af is, en of het gelukt is.
Kunst maken is dus een merkwaardige en riskante bezigheid.
Een kunstenaar heeft een vaag idee, ontwikkelt dat verder, gaat aan de slag, maar meestal zonder een vast beeld voor ogen. En als hij een beeld voor ogen heeft, is het maar de vraag of het er inderdaad zo gaat uitzien – meestal niet. Hij weet nooit of het idee in werkelijkheid zal uitpakken zoals hij in z’n hoofd heeft en moet maar afwachten of zijn plan er visueel aantrekkelijk gaat uitzien.
Misschien moet hij in de loop van het proces dingen aanpassen, technische ingrepen doen, een kleur afvlakken of de buitenvorm veranderen om het idee te laten slagen. Of misschien lukt het helemaal niet en belandt het in de prullenbak.
Er is in de kunst geen standaardisering, er zijn geen regels die je gewoon kunt volgen voor een goed resultaat. Geen wonder dat er zoveel onzekerheid in de kunstwereld bestaat!
Het onzekere heeft ook voordelen: een kunstenaar kan niet worden vervangen door een machine, juist omdat er geen standaardisering is. Het creatieve en vernieuwende aspect van een kunstwerk kan alleen in het hoofd van een mens ontstaan. Ons brein heeft de capaciteit om nieuwe combinaties van bestaande vormen te maken, ze te transformeren of erop te variëren. Een machine kan dat niet en zal nooit creatief worden.
En dat is nou precies het leuke van kunst: dat er iets onverwachts in zit, iets bijzonders, en dat het een sfeer kan hebben die een emotie bij je oproept.
Dus dat onzekere en riskante in de kunst is juist datgene dat jou en mij erin aantrekt. We maken iets nieuws, iets verrassends, en dat durft niet iedereen! Gefeliciteerd, je bent een moedig mens.
