Meeslepende beeldende verhalen

Op Netflix kijk ik nu regelmatig naar The Crown. Een geweldige serie met super acteurs en dramatische verhalen. Ik vind het ook heerlijk om me mee te laten voeren in een verhaal van bijvoorbeeld een thriller of een roman, dus ik lees veel.

Alle kunstvormen vertellen verhalen. Sommige letterlijk, zoals een roman, een film, een opera of een toneelstuk. Andere vertellen een figuurlijk, abstracter verhaal, zoals poëzie, een muziekstuk of een dans.

Er zijn natuurlijk ook verhalen die je minder interesseren. Films over dat onderwerp kijk je liever niet, boeken over dat onderwerp lees je niet graag. Dat kan natuurlijk, smaken verschillen, en gelukkig is er genoeg keus.

Kunstwerken nemen altijd een bepaalde tijd in beslag. Een boek, film, musical, song, dans of hoorspel hebben allemaal een begin, een midden en een eind, verdeeld over een kortere of langere tijdsperiode, van een haiku (binnen een minuut te lezen) tot de romancyclus ‘Het Bureau’ van Voskuil met zeven dikke pillen.

Het fijne daarvan is, dat je door de schrijver, regisseur of choreograaf aan het handje wordt genomen door het complete verhaal. Je mist niets. In het begin worden karakters voorgesteld, de situatie neergezet, en langzamerhand neemt de verhaallijn je mee langs de verschillende gebeurtenissen. Het plot ontvouwt zich langzaam, en aan het eind is er vaak nog een verrassende wending. Je blijft tot het eind geboeid (als het goed is) en hebt het complete kunstwerk ‘tot je genomen’.

Beeldende kunst is daarin anders. Als je een schilderij, ets, foto, beeldhouwwerk of textielinstallatie ziet, kun je alles in één blik vangen. Dat hoeft dus maar een fractie van een seconde te duren. Veel mensen laten het daar bij. Je denkt vaak dat je een beeldend werk in één keer gezien hebt.

Meestal is dat niet zo. En toch heb je vaak geen zin om verder naar het kunstwerk te kijken. Het lijkt alsof het verhaal, dat in het beeldende kunstwerk wordt verteld, je niet interesseert. Maar vaak weet de kijker gewoon niet waar hij moet kijken. Hij ziet van alles tegelijk, weet niet waar te beginnen. Hoe dat komt? Doordat de kunstenaar de leiding niet heeft genomen.

Het is voor jou als beeldend kunstenaar superbelangrijk om de regie te nemen over hoe de kunstkijker naar jouw werk kijkt. Waar moet hij beginnen met kijken? Hoe dan verder? Je neemt, net als bij een toneelstuk of film, de kijker bij de hand en leidt hem door het hele werk. Zorg ervoor dat hij niets overslaat.

Als je de kijker ‘los’ laat kijken, komt het verhaal niet over. De kunstkijker snapt er niets van. Net of je hem filmfragmenten door elkaar gehusseld laat zien, of de bladzijden van een boek door elkaar gooit en laat lezen. Neem je kijker serieus en laat hem niet ‘fladderen’.

Pas als jij de regie pakt, dan neemt de kunstkijker de tijd om te kijken; de tijd, die in elke kunstvorm vanzelfsprekend is, maar bij beeldende kunst niet. De gemiddelde kunstkijker kijkt 9 seconden naar een beeldend kunstwerk. Is dat genoeg voor de kunstkijker om jouw hele verhaal, realistisch of abstract, tot zich te nemen? Of wil je de blik van de kijker langer boeien?

Om de regie over je werk te houden, is het belangrijk om de kijker al van verre aan te trekken. Dichterbij gekomen, begint de kijker automatisch op de juiste plek te kijken en zijn blik wordt vanaf dat punt verder door het werk geleid. Door jou, de kunstenaar, die als het ware regie-aanwijzingen in het kunstwerk heeft ingebouwd. Als je dat lukt, dat is pas kunst!