Kun jij me precies uitleggen wat ‘kunst’ is? Waarschijnlijk niet, ik heb nog niemand ontmoet die me dat kon vertellen. Als het niet duidelijk is wat kunst eigenlijk is, dan is het wel heel lastig om beeldend kunstenaar te zijn. Want wat moet je dan maken? Wat wordt er van je verwacht? Wanneer is het kunst, en wanneer niet? Reden voor grote onzekerheid.
Ik had laatst een gratis kunstcoachsessie met een vrouw die me zei: “Jouw boeken en blogs zijn een verademing – kunst wordt vaak zo mysterieus gemaakt”.
Dat klopt. Als kunst maar mysterieus genoeg is, dan kun je betonnen staafjes in een kistje laten zien met een vage tekst erbij, terwijl kunstkijkers niet durven toegeven dat ze er niets van snappen en het ook niet mooi vinden.
Neem de volgende tekst, die ik vond in een galerie bij een kunstwerk (houd je vast): ‘Het werk dat hij maakt, is vaak plaatsgebonden en de dialoog is een middel. Het ‘passing-through’ in de etymologische betekenis van ‘een gesprek tussen twee of meer mensen waaruit nieuwe inzichten kunnen voortkomen’ wordt door hem als essentieel beschouwd. De beeldende kunst die hij maakt is zowel de bron als het resultaat van deze methode.’
Ben je er nog? Die zinnen zijn toch echt niet te lezen, laat staan te begrijpen. Enig idee gekregen wat deze kunstenaar maakt of doet? Ik niet, schiet mij maar lek.
Dit is een typisch uitvloeisel van een van de kunstenaarsmythen, namelijk de mythe dat kunstenaars altijd wijs en diepzinnig zijn. Volgens deze mythe moet er in een kunstwerk altijd een diepere betekenislaag onder het werk zitten, en daaronder liefst nog één. Totdat niemand het meer begrijpt.
Andersom mag kunst vooral niet vrolijk of grappig zijn, dat is ‘plat’ en daarmee ‘lagere kunst’. Net als popmuziek en jazz een ‘lager’ soort muziek zouden zijn dan klassieke muziek, en literatuur die goed verkoopt ‘wel een knieval zal zijn naar de commercie’ en dus geen ‘echte’ literatuur.
Natuurlijk is het leuk als een kunstwerk meer betekent dan je in één oogopslag ziet. Als er meer te ontdekken is als je een poosje kijkt. Maar daarover kun je ook in begrijpelijk Nederlands schrijven, zodat de gemiddelde bezoeker van een expositie ook werkelijk begrijpt wat de kunstenaar bedoelt (in plaats van net te doen alsof hij het begrijpt). En die betekenislagen zijn geen verplichting. Een goed getroffen portret of landschap is voor mij net zo goed kunst.
Volgens deze mythe van wijsheid moet een kunstwerk dus moeilijk te maken en moeilijk te begrijpen zijn. Dat verklaart de hoogdravende teksten met veel moeilijke woorden in galeries.
Zullen we er gewoon mee ophouden deze mythe nog te geloven? Gelukkig lees ik tegenwoordig ook wel begrijpelijke teksten in galeries en musea, maar vanaf nu ga ik elke keer bij een onbegrijpelijke tekst aan de galeriehouder of suppoost om uitleg vragen. Kunst hoeft echt geen mysterie te zijn.
Maak dus kunst die uit je hart komt, waar je zelf blij van wordt, zonder wijsneuzig te doen en zonder jezelf te verplichten diepere betekenislagen aan te brengen. Dat scheelt een hoop frustratie en onzekerheid.
