Schilder Mark Rothko schreef in 1943: ‘Velen van ons smeken om een handvol stilte. Een stilte waarin we kunnen wortelen en groeien.’ Hij vertelde ooit dat hij met zijn werk ‘kloktijdloze momenten’ wilde scheppen, omdat alleen dan een nieuwe waarheid of betekenis kan oplichten.

Je zou haast denken dat corona zich met opzet nog even flink roert aan het eind van dit jaar: om ons meer rust te geven in deze stressvolle wereld, waarin in Nederland zo’n twee miljoen recepten per jaar worden uitgeschreven om depressiviteit, burnout en concentratie- en slaapproblemen tegen te gaan.

Noodgedwongen zitten we thuis in deze lockdown. Winkelstraten zijn leeg, terrassen en restaurants uitgestorven en de museumzalen galmen hol. Pure verstilling.

Het valt me op dat veel van de kunstenaars die ik coach een grote voorkeur hebben voor (het maken van) ‘verstilde’ kunst. Is er zoveel behoefte aan verstilling?

Voor de zekerheid heb ik het woord opgezocht. Verstilling is het proces van druk naar stil, dat je met je hele wezen stil aan het worden bent. Het is kalmering; mijmeren, mediteren, wandelen en dagdromen horen daarbij. Als je verstilt,  sluit je je af voor nieuwe impulsen en verwerk je intern de indrukken die je hebt opgedaan.

Maar hoe ziet verstilling er dan uit in een kunstwerk? Grappig genoeg is dat voor iedereen toch anders. De één denkt bij verstilling aan kunstwerken van Rothko (zie de foto hierboven), de ander bijvoorbeeld aan beelden van Käthe Kollwitz. Verstilling kent dus veel vormen:

• Het gewone leven laten zien, óf juist een vervreemde omgeving
• Gestileerde vormen, óf juist helemaal zonder vormen (liefst monochrome vlakken)
• Een zachte dromerige sfeer, óf een ongemakkelijke, onbeholpen of licht treurige sfeer
• Zachte, vergrijsde kleuren en aardetinten, óf juist warme, vibrerende kleuren om helemaal in op te gaan

Over een paar dingen is iedereen het eens: als er personen in een verstild werk voorkomen, kijken die je recht aan of staren in de verte met een in zichzelf gekeerde blik; soms kijken ze naar beneden. Hun lichaamshouding is meestal bewegingsloos staand of zittend. Composities zijn meestal verticaal, er komen horizontale en verticale lijnen en richtingen in voor.

Het effect van een verstild kunstwerk op de kunstkijker is rust, niet meer opgejaagd worden door de tijd. Een pauze in de drukte van alledag. Stilte is iets anders dan leegte. Als het stil is, is er van alles gaande: stilte voor de storm is juist drukkend. Wat een verstild kunstwerk te zeggen heeft is heel subtiel. Je moet zelf zoeken wat het je te zeggen heeft

Deze kerstperiode aan het eind van het jaar vraagt om terugkijken, om soort reflectief vertragen om daarna je handelen (in je kunst) te verdiepen. Tijd om te broeden op nieuwe dingen, op vooruitgang, zodat je in het voorjaar weer kunt groeien. Ook in je kunst.

Tijd van het jaar om de stilte te koesteren dus. Ik wens je fijne, verstilde feestdagen!